Endometrioza (gruczolistość zewnętrzna) to choroba przewlekła, charakteryzująca się obecnością endometrium, czyli tkanki wyściełającej jamę macicy, poza macicą. Ogniska endometriozy pojawiają się w jajowodach, na jajnikach, na otrzewnej (błonie surowiczej pokrywającej macicę i jamę brzuszną), a czasem podotrzewnowo, w pobliżu moczowodów. Zmiany endometrialne mogą być obecne nawet w jelitach lub płucach.
Podobnie jak tkanka występująca w macicy, ogniska endometriozy są wrażliwe na zmiany stężenia hormonów i co miesiąc krwawią, przyczyniając się do wzrastania torbieli endometrialnych (określanych też mianem smołowych lub czekoladowych) w jajnikach. Krew działa drażniąco na otrzewną, co skutkuje pojawieniem się miejscowego stanu zapalnego, który przyczynia się do powstawania licznych zrostów. W miarę upływu czasu narządy miednicy mniejszej ulegają coraz większemu uszkodzeniu.
Endometrioza to choroba, na którą może zachorować każda kobieta w wieku rozrodczym, dotyczy to również kobiet młodych i bardzo młodych. Ponieważ przyczyny tj dolegliwości nie są do końca znane – trudno jej zapobiec. Wśród wywołujących ją czynników wymienia się czynniki wrodzone, środowiskowe, epigenetyczne, autoimmunologiczne i alergiczne.
W 96% przypadków endometrioza skutkuje obniżeniem płodności lub towarzyszy niepłodności. Dlatego dla par mających trudności z poczęciem dziecka lub utrzymaniem ciąży, określenie stopnia endometriozy, ma decydujący wpływ nie tylko na leczenie samej choroby, ale także na leczenie związanej z nią niepłodności.
Endometrioza zwykle rozwija się bezobjawowo lub przy obecności niespecyficznych, czasem minimalnych objawów, takich jak dolegliwości ze strony układu pokarmowego, plamienia przedmiesiączkowe lub ból. Dolegliwości bólowe mogą występować w okresie około menstruacyjnym, ale mogą być to także bóle występujące w sposób ciągły, bóle w okolicy krzyżowej, bolesność przy współżyciu, oddawaniu moczu lub stolca. Objawem mogą być także wzdęcia i biegunki.
Pierwszy ewidentny objaw endometriozy, czyli torbiele w jajnikach, wykrywa najczęściej kontrolne badanie USG. Postawienie diagnozy następuje po laparoskopii i pobraniu wycinków z ognisk endometrialnych do badania histopatologicznego. To obecnie jedyna metoda pewnego rozpoznania choroby.
Sposób leczenia endometriozy zależy od stopnia zaawansowania zmian endometrialnych, stopnia zniszczenia jajników oraz stanu jajowodów. Drożność jajowodów i stopień rozwoju schorzenia ocenia się podczas badania laparoskopowego, przeprowadzanego przy podejrzeniu endometriozy. Laparoskopia to nie tylko narzędzie diagnostyczne, ale także procedura lecznicza, która pozwala na usunięcie niektórych ognisk choroby i torbieli.
Endometriozę można leczyć farmakologicznie – kobieta przyjmuje wówczas odpowiednio dobrane leki przez co najmniej rok, ale ze względu na zanik jajeczkowania podczas terapii nie jest ona zalecana pacjentkom, które starają się o ciążę. Warto podkreślić, że leczenie farmakologiczne nie zwiększa szans na zajście w ciążę w przyszłości. Zgodnie z aktualną wiedzą medyczną oraz rekomendacjami towarzystw naukowych, nie ma żadnych przesłanek co do tego, aby stosować leczenie farmakologiczne u kobiet z endometriozą w celu poprawienia ich płodności.